Kultura bardzo bliska ludzkich potrzeb. Wystawa „Nowy początek. Modernizm w II RP” w Muzeum Narodowym w Krakowie

Minister kultury i dziedzictwa narodowego podkreślił, że modernizm w wieloraki sposób próbował uporządkować racjonalną reakcję na przemiany, które z jednej strony przynosiły rozwiązanie wielu problemów i były odbierane pozytywnie, ale też niosły bardzo wiele zagrożeń.

Modernizm proponował funkcjonalne rozwiązania, pewną prostotę, której poszukiwania były niezwykle interesujące - zarówno w designie, architekturze, ale także w sztuce związanej z rozwojem przemysłu. Ważnym kontekstem wystawy jest nawiązanie do II Rzeczpospolitej. Po 123 latach niewoli powstawało państwo, które miało do zrealizowania bardzo wiele zadań polegających przede wszystkim na unowocześnieniu życia wspólnotowego - powiedział prof. Piotr Gliński.

Wicepremier zaznaczył, że to w okresie kształtowania się II RP zauważono, iż właśnie wspólnoty narodowe są najlepszym obszarem racjonalnego rozwiązywania potrzeb społecznych. Wskazał, że niezwykle potrzebny państwu rozwój przemysłowy był realizowany zgodnie z założeniami modernizmu.

Wspaniałe realizacje powstały wtedy w bardzo wielu miejscowościach w Polsce. Ostatnio otwieraliśmy współfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Muzeum Centralnego Okręgu Przemysłowego w Stalowej Woli, gdzie bardzo wyraźnie obecny jest właśnie rys modernizmu - przypomniał szef MKiDN.

Wiceprezes Rady Ministrów wymienił liczne krakowskie realizacje wspierane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, m.in.: oddział Muzeum Narodowego poświęcony designowi i architekturze, pierwsze w Polsce Muzeum Wyspiańskiego czy nowa Galeria Sztuki XX wieku. Podkreślił, że wystawa poświęcona modernizmowi II RP jest kolejnym bardzo ważnym i wyjątkowym projektem Muzeum Narodowego w Krakowie, którego przesłaniem i ideą jest prezentacja wspaniałego dorobku tego nurtu.

Dziękuję za przedstawienie piękna i mądrości polskiego modernizmu, który stanowił odpowiedź kultury na zagrożenia rozwoju cywilizacji, a jednocześnie podejmował wyzwania wspólnotowe: solidaryzmu społecznego połączonego z siłą wspólnoty narodowej - podsumował minister kultury.

O wystawie

Ekspozycja jest opowieścią o dynamice, genezie, charakterze i zasadniczej problematyce modernizmu w międzywojennej Polsce. Dotyka najważniejszych aspektów zachodzących procesów, takich jak: budowa nowego państwa, reformy społeczne czy życie codzienne zmieniające się pod wpływem rozwoju technicznego. Prezentowane na niej przykłady architektury, koncepcji urbanistycznych czy wyposażenia wnętrz mówią o ambicjach racjonalizacji przestrzeni życia. Z kolei eksperymenty malarskie, fotograficzne i typograficzne pokazują próby odnowy ludzkiego widzenia, a wybrane urządzenia techniczne świadczą o fascynacji techniką. Artyści, podobnie jak reformatorzy innych dziedzin życia, dochodzili do wniosku, że sztuka powinna wziąć czynny udział w wielkim dziele naprawy nowoczesnego świata i pomóc stworzyć go na nowo, ale bez powtarzania błędów przeszłości.

Na wystawie prezentowane są nie tylko dzieła sztuki - malarstwa, rzeźby, grafiki, fotografii oraz przykłady rzemiosła artystycznego - ale także przedmioty codziennego użytku, urządzenia techniczne, makiety architektoniczne i publikacje. Różnorodny charakter eksponatów odpowiada dynamizmowi modernizmu i jego ambicjom spowodowania przemiany w każdej dziedzinie życia.

Wystawa składa się z kilku przestrzeni:

• w części "Diagnozy. Zmierzch Zachodu" modernizm prezentowany jest jako różnorodna kontrakcja wobec negatywnych skutków pośpiesznego postępu cywilizacyjnego, podejmowana przez szeroki front reformatorów społecznych i artystów. Wiele programów artystycznych dwudziestolecia międzywojennego formułowanych było z myślą o konieczności wzięcia przez ludzi sztuki udziału w wielkim dziele naprawy świata i wykreowania alternatywnej nowoczesności, która byłaby pozbawiona wad swojej doświadczanej na co dzień wcześniejszej wersji;
• przestrzeń "Cele. Nowe państwo, Nowy świat" pokazuje, w jaki sposób w II Rzeczypospolitej zadanie budowania nowego świata splatało się w programach artystycznych z zadaniem formowania nowego państwa, które odzyskało niepodległość. Artyści czuli się odpowiedzialni za kształt tożsamości wizualnej nowej Polski i jednocześnie za wszystkie te aspekty architektury, urbanistyki, projektowania przemysłowego i graficznego, malarstwa i rzeźby, które przyczyniały się - ich zdaniem - do wykreowania Nowego Człowieka;
• obszar "Źródła" wskazuje, że nowy człowiek - nowy obywatel Polski, miał być jednostką doskonalszą od ówczesnych ludzi pod względem fizycznym, moralnym, kulturalnym i duchowym. Jego wychowanie miało przynieść pozytywne rezultaty dzięki ożywieniu zapomnianych wartości, które istniały w odległej przeszłości, a przetrwały w enklawach kultury ludowej, sztuce społeczeństw plemiennych czy w twórczości dziecięcej;
• część nazwana "Sposoby" dowodzi, że generalny plan modernizacji rozpisany był na wiele inicjatyw artystycznych, nurtów i specjalności oraz na różne obszary aktywności. Istotnym jej przedmiotem stało się ludzkie ciało - jego zdrowie, sprawność fizyczna i atrakcyjność. Artyści czynnie włączyli się w swoistą politykę cielesności, projektując nowoczesne sanatoria, obiekty uzdrowiskowe i wypoczynkowe, podejmując tematykę sportową w swoich pracach czy włączając się w akcje edukacyjne dotyczące groźnych społecznie chorób. Podobną aktywność wykazywali twórcy, wspierając szeroko rozumianą edukację: projektując nowoczesne i funkcjonalne budynki szkolne i przedszkolne, edukacyjne książki i gry.

Wystawa, sfinansowana ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, została objęta patronatem honorowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Obiekty wypożyczone z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki

Część wystawy obejmują także dzieła z Ukrainy, wypożyczone w ramach współpracy z Lwowską Narodową Galerią Sztuki. Są to: ikona "Prorok Eliasz" (1913) oraz akwarela przedstawiająca księżną Jarosławnę (ok. 1910) autorstwa Mychajło Bojczuka, "Autoportret w świątyni" (1923) Luny Drexler i rzeźba Janiny Reichert-Toth, będąca projektem pomnika na Cmentarz Łyczakowski pt. "Lotnik" (1928).

Pokaż poprzednie zdjęcia Pokaż nestępne zdjęcia